Abstract:
Bu çalışma kapsamında çeviriyazısını sunmayı ve incelemeyi amaçladığımız
Mecmûa-i Tevârîh adlı eser Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde E.H. 1487
numarayla kayıtlıdır. Kurgu ve içerik açısından planlı/düzenli ilerleyen mecmûa
padişaha sunulmak üzere tertip edildiği için özenli bir cilt ve yazıya sahiptir. Kaside
ve tarih manzumelerinden oluşan mecmûanın mürettibine dair herhangi bir bilgi yer
almamaktadır. Yalnızca başlangıçta yer alan duanâmede, rüya gören Süleyman adlı
bir zâtın ismi geçmekte, sonundaki “li-muharririhi” kısmında da mürettibe dair bir
ipucuna rastlanmamaktadır.
Çalışmamıza konu olan Mecmûa-i Tevârîh adlı eser, mecmûa geleneği içerisinde
özel bir yer teşkil etmektedir. Mecmûada II. Mustafa dönemi (1695-1703) olaylarına
dair yeni ve tafsilatlı bilgiler yer almakta, XVII. yüzyılın ikinci yarısını kapsayan
dönemdeki siyasî-sosyal aksaklıklar samimî bir dille yansıtılmaktadır. Mecmûada
bulunan tarih manzumelerinde padişahın yanında sefere giden kişilerin bir kalenin
fethi esnasında şahit oldukları ana dair canlı tasvirleri yer almaktadır. Nitekim eserde
şiiri bulunan zâtlar II. Mustafa'nın yakın çevresinden ve ilmîye sınıfındandır.
Giriş, İnceleme, Metin ve Sonuç olmak üzere dört bölümden oluşan çalışmamızda,
esas kısmı, detaylı analizlere yer verdiğimiz İnceleme kısmı oluşturmaktadır. Giriş
kısmında II. Mustafa'nın hayatı ve bu dönemdeki gelişmeler hakkında kısa bilgiler
yer almaktadır. İnceleme kısmını oluşturan ikinci bölüm “Türler Açısından
Mecmûada Yer Alan Tarihler”, “Şekil Özellikleri”, “Muhteva Özellikleri” ve
“Şairler ve İletişim Ağları” olmak üzere dört alt başlıkta ele alınmaktadır. “Türler
Açısından Mecmûada Yer Alan Tarihler” kısmında Mecmûa-i Tevârîh‟in genel
özellikleri verilerek eserin tarih mecmûaları içerisindeki konumu belirlenmekte,
manzumelerde yer alan tarih düşürme türleri örneklerle açıklanmaktadır. Şekil
özellikleri kısmında nazım şekilleri, vezin, kafiye ve redif tablolar aracılığıyla
incelenmektedir. Muhteva özelliklerinin incelendiği kısımda, mecmûanın başında
bulunan Duanâme, içinde barındırdığı rüya anlatısı ile birlikte kurgusal açıdan
bölümlendirilerek analiz edilmektedir. Cülûsiyeler değerlendirilirken II. Mustafa'nın
cülûsiyelerdeki tasviri, şiire yansıyan özellikleri ve cülûsun sosyal hayatta ve saray
çevresinde nasıl karşılık bulduğuna bakılmaktadır.
Muhteva özelliklerinin incelendiği devam eden kısımda şairlerin talep, beklenti ve
şikâyetlerini dile getirdikleri arz-ı hâller, içeriklerine göre sınıflandırılarak yazılış
amaçları ve üsluplarına göre detaylıca ele alınmaktadır. Tarihî olayların mecmûadaki
aktarımları manzumeler ve tarih kaynaklarındaki bilgiler karşılaştırılarak
açıklanmaktadır. Muhteva özelliklerinin son kısmında ise şairler ve iletişim ağları
tespit edilmektedir. Üçüncü bölümü oluşturan “Metin” kısmında, titizlikle hazırlanan
çeviriyazı metni ve metne dair hususlar yer almaktadır. Hazırlanan şairler indeksi,
şairleri ve şiir numaralarını bulmada kolaylık sağlamaktadır. Sonuç kısmında
mecmûaya dair çıkarımlarda bulunularak elde edilen verilerle özel bir mecmûa olan
eser yorumlanmaktadır. Takip edilen bu yolla mecmûanın klasik Türk edebiyatına ve
XVII. yüzyıl hakkında çizilen genel çerçeveye katkı sağlaması beklenmektedir.