Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde E.H. 1487 numarayla kayıtlı bir Mecmûa-i Tevârîh (inceleme-metin)

Abstract

Bu çalışma kapsamında çeviriyazısını sunmayı ve incelemeyi amaçladığımız Mecmûa-i Tevârîh adlı eser Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde E.H. 1487 numarayla kayıtlıdır. Kurgu ve içerik açısından planlı/düzenli ilerleyen mecmûa padişaha sunulmak üzere tertip edildiği için özenli bir cilt ve yazıya sahiptir. Kaside ve tarih manzumelerinden oluşan mecmûanın mürettibine dair herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Yalnızca başlangıçta yer alan duanâmede, rüya gören Süleyman adlı bir zâtın ismi geçmekte, sonundaki “li-muharririhi” kısmında da mürettibe dair bir ipucuna rastlanmamaktadır. Çalışmamıza konu olan Mecmûa-i Tevârîh adlı eser, mecmûa geleneği içerisinde özel bir yer teşkil etmektedir. Mecmûada II. Mustafa dönemi (1695-1703) olaylarına dair yeni ve tafsilatlı bilgiler yer almakta, XVII. yüzyılın ikinci yarısını kapsayan dönemdeki siyasî-sosyal aksaklıklar samimî bir dille yansıtılmaktadır. Mecmûada bulunan tarih manzumelerinde padişahın yanında sefere giden kişilerin bir kalenin fethi esnasında şahit oldukları ana dair canlı tasvirleri yer almaktadır. Nitekim eserde şiiri bulunan zâtlar II. Mustafa'nın yakın çevresinden ve ilmîye sınıfındandır. Giriş, İnceleme, Metin ve Sonuç olmak üzere dört bölümden oluşan çalışmamızda, esas kısmı, detaylı analizlere yer verdiğimiz İnceleme kısmı oluşturmaktadır. Giriş kısmında II. Mustafa'nın hayatı ve bu dönemdeki gelişmeler hakkında kısa bilgiler yer almaktadır. İnceleme kısmını oluşturan ikinci bölüm “Türler Açısından Mecmûada Yer Alan Tarihler”, “Şekil Özellikleri”, “Muhteva Özellikleri” ve “Şairler ve İletişim Ağları” olmak üzere dört alt başlıkta ele alınmaktadır. “Türler Açısından Mecmûada Yer Alan Tarihler” kısmında Mecmûa-i Tevârîh‟in genel özellikleri verilerek eserin tarih mecmûaları içerisindeki konumu belirlenmekte, manzumelerde yer alan tarih düşürme türleri örneklerle açıklanmaktadır. Şekil özellikleri kısmında nazım şekilleri, vezin, kafiye ve redif tablolar aracılığıyla incelenmektedir. Muhteva özelliklerinin incelendiği kısımda, mecmûanın başında bulunan Duanâme, içinde barındırdığı rüya anlatısı ile birlikte kurgusal açıdan bölümlendirilerek analiz edilmektedir. Cülûsiyeler değerlendirilirken II. Mustafa'nın cülûsiyelerdeki tasviri, şiire yansıyan özellikleri ve cülûsun sosyal hayatta ve saray çevresinde nasıl karşılık bulduğuna bakılmaktadır. Muhteva özelliklerinin incelendiği devam eden kısımda şairlerin talep, beklenti ve şikâyetlerini dile getirdikleri arz-ı hâller, içeriklerine göre sınıflandırılarak yazılış amaçları ve üsluplarına göre detaylıca ele alınmaktadır. Tarihî olayların mecmûadaki aktarımları manzumeler ve tarih kaynaklarındaki bilgiler karşılaştırılarak açıklanmaktadır. Muhteva özelliklerinin son kısmında ise şairler ve iletişim ağları tespit edilmektedir. Üçüncü bölümü oluşturan “Metin” kısmında, titizlikle hazırlanan çeviriyazı metni ve metne dair hususlar yer almaktadır. Hazırlanan şairler indeksi, şairleri ve şiir numaralarını bulmada kolaylık sağlamaktadır. Sonuç kısmında mecmûaya dair çıkarımlarda bulunularak elde edilen verilerle özel bir mecmûa olan eser yorumlanmaktadır. Takip edilen bu yolla mecmûanın klasik Türk edebiyatına ve XVII. yüzyıl hakkında çizilen genel çerçeveye katkı sağlaması beklenmektedir.