Özet:
Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Orhon Yazıtları, 1893’te Thomsen
tarafından Runik harflerin çözülmesi ve 1894’te Radloff’un yazıtların ilk neşrini
yapması ile birlikte pek çok araştırmacının dikkatini çekmiş ve bu alanda çalışmalar
yapılmaya başlanmıştır. Bunun doğal bir sonucudur ki hem Türkiye’de hem yurt
dışında yazıtların okunuşu, anlamlandırılışı ve yorumlanışı ile ilgili pek çok yayım
yapılmış, merak edilen konulara ve sorunlu olduğu düşünülen kısımlara açıklık
getirilmeye çalışılmıştır. Yapılan her yeni çalışma bir önceki çalışmayı da kaynak
göstererek birikimli olarak ilerlemiş ve günümüze kadar geçen 137 yıllık zaman
içerisinde yeni okuma ve anlamlandırma önerileri ile bu alanda ciddi bir yol alınmıştır.
“Türkiye’de Yapılan Çalışmalarda Orhon Yazıtları’nı Okuma ve Yorumlama
Farklılıkları (1936-2016)” isimli tezimizde ilk olarak Radloff tarafından yapılan metin
yayımından başlayarak en son Türkiye’de Ahmet Bican Ercilasun tarafından yapılan
metin yayımına kadar hazırlanmış olan Orhon Yazıtları’nı okuma çalışmaları
karşılaştırmalı olarak incelenmiş ve kelimeler üzerinden okuma, yorumlama ve
anlamlandırma farklılıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Tezin giriş bölümünde, Orhon
Yazıtları ile ilgili yapılan okuma çalışmaları kısa bir şekilde tanıtıldıktan sonra
çalışmanın amacına ve çalışmada izlenen yönteme yer verilmiştir. Tezin ikinci
bölümünde, Türkiye’de Hüseyin Namık Orkun, Muharrem Ergin, Talat Tekin, Cengiz
Alyılmaz, Erhan Aydın, Hatice Şirin User, Mehmet Ölmez ve Ahmet Bican Ercilasun
tarafından yapılan Orhon Yazıtları okuma çalışmaları; Runik harfleri Latin harflerine
aktarırken uyguladıkları transkripsiyon yöntemleri ve Kül Tėgin, Bilge Kagan ve
Tunyukuk Yazıtları’nı okuma yöntemleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Tezin üçüncü
bölümünde, okunuşu ve yorumlanışı bakımından tartışmalı olduğu tespit edilen
kelimeler, Radloff’tan Ahmet Bican Ercilasun’a kadar yapılan okuma çalışmalardaki
karşılıkları kronolojik bir sıra ile verilerek Kül Tėgin, Bilge Kagan ve Tunyukuk Yazıtı
için açılan ayrı başlıklar altında araştırmacıların okuma ve yorumlama yöntemlerine
yer verilmiştir. Açıklanan kelime üzerinden Orhon Yazıtları ile ilgili yapılan
çalışmalardaki okuma ve yorumlama farklılıklarının nelerden kaynaklandığı ve ilk
hangi araştırmacı tarafından yaygın okunuşun gerçekleştirildiği tespit edilmiş ve
sebepleri ile beraber ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Tezin sonuç bölümünde ise
tezin üçüncü bölümünde açıklanmaya çalışılan 182 kelimeden elde edilen veriler
ışığında Orhon Yazıtları’nın okuma ve yorumlama farklılıklarının sebepleri maddeler
halinde sıralanmıştır.
