Özet:
Bu çalışmada çevriyazısını sunup incelediğimiz Alî tarafından kaleme alınan
Hikâyet-i Şah Cihan ve Gevher-nigîn başlıklı eserin bugün için bilinen tek nüshası,
Berlin Staatbibliothek'in yazmalar bölümünde Ms. or. fol. 4110 numarasıyla
kayıtlıdır. Eserin hatime bölümündeki ifadelerden 18. yüzyılda yaşadığı anlaşılan Alî
hakkında edebiyat kaynaklarında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Hakkında şimdiye
kadar bilimsel çalışma yapılmamış olması, tahkiye esaslı mensur bir hikâye olması,
eserde çok sayıda manzum parçaya yer verilmesi ve köken itibarıyla
Camasbname’nin hikâye örneklerinden olması eserin çalışılmasına imkân vermiştir.
Alî’nin Gevher-nigîn’i başlığıyla hazırladığımız bu yüksek lisans tez çalışması, giriş,
Gevher-nigîn hikâyesi, metin ve sonuç başlıklarının yer aldığı dört bölümden
oluşmaktadır. Çalışmanın en önemli kısmını teşkil eden Gevher-nigîn hikâyesi
başlığı, eser ve yazar hakkında; hikâyenin biçimi, özeti ve kurgusal yapısı; zaman,
mekân, şahıs kadrosu ve motifler; üslup özellikleri, benzer metinlerle mukayese alt
başlıklarının bulunduğu dört bölümden oluşmaktadır. Bu minvalde ilk başlıkta eser
ve yazar hakkında bilgi verilmektedir. Daha sonra, hikâyenin anlatıldığı tahkiye
bölümünün biçimsel yapısı, özeti ve kurgusal yapısı incelenmektedir. Hikâyenin
özeti verildikten sonra her bölümde öne çıkan olay, sorun, çözüm sarmalı tablo ile
sunulmaktadır. Ayrıca, hikâyedeki sahneler tabloyla verilmektedir. Sonraki başlıkta,
hikâyenin nasıl bir kurguyla oluşturulduğu göz önüne alınarak hikâyedeki zaman,
mekân, şahıs kadrosu ve motifler ele alınmaktadır. Her başlığın sonunda konuyla
ilgili şekil ve tablolar sunulmaktadır. Üslup başlığında ise önce tahkiye unsurları,
daha sonra manzum parçaların kullanımı ve son olarak da dil ve söyleyiş özellikleri
araştırılmaktadır. İnceleme sırasında elde edilen bilgiler sonuç başlığı altında
değerlendirilmektedir. En sonda ise çalışmaya konu olan eserin çevriyazısı
sunulmaktadır. Böylece, bu tez kapsamında incelediğimiz ve çevriyazısını
sunduğumuz Gevher-nigîn hikâyesinin, özelde tahkiye esaslı mensur hikâye
çalışmalarına genelde ise eski Türk edebiyatı çalışmalarına katkı sunmasını temenni
ediyoruz.
