Abstract:
Mukaddime geleneğinin çeviribilim bağlamında ele alındığı bu tezde, 1908-1928 yılları arasında Batı dillerinden Osmanlı Türkçesine çevirisi yapılan romanlara yazılan ön söz ve son sözler incelenmiştir. Tezde, çevirmenlerin ve yayıncıların belirli bir dönemdeki çeviri politikalarını çeviri eserlere yazılan ön sözler ve son sözler tanıklığında ortaya koymak amaçlanmıştır. Belirtilen tarihlerdeki çeviri romanları tespit etmek için öncelikle bibliyografik çalışmalar taranmıştır. Başlıca kaynak, Seyfettin Özege tarafından hazırlanmış olan Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu (1971, 1973, 1975, 1977, 1979 - 5 cilt)'dur. Bunun dışında, telif ve çeviri roman listeleri içeren; ancak temel kaynak olarak yine bu kataloğu alan başka bibliyografik çalışmalar da gözden geçirilerek çeviri romanların çevirmen adına göre alfabetik olarak bir listesi hazırlanmıştır. Bu listede yer alan 713 romandan ön söz/son söz'lüleri belirlemek amacıyla başta Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi ve Atatürk Kitaplığı olmak üzere birçok kütüphane kataloğu incelenmiş ve 693 çeviri romana ulaşılmıştır. Bunların 150'sinde sadece ön söz, 20'sinde hem ön söz hem son söz, 24'ünde ise sadece son söz görülmüştür. Çevirmen, yayıncı ya da yazar tarafından yazılan ve esere ilave edilen çeviri metin dışındaki tüm metinler ön söz veya son söz olarak kabul edilmiş ve bunların çeviriyazısı yapılmıştır. Gideon Toury'nin "süreç öncesi çeviri normları"nın kuramsal çerçeveyi oluşturduğu bu çalışmada ön sözler ve son sözler, ismi belirtilen normlar ışığında incelenmiş; çevirmen ve yayıncıların eser seçimini belirleyen birçok etken tespit edilmiştir. Romanların asıl kaynak dilden mi ara dilden mi çevrildiği, ara dilden çevrilmişse bunun nedenlerinin de ifade edildiği görülmüştür. Yapılan tespitler, çevirisi yapılan romanların rastgele seçilmediğini, çevirmen ve yayıncıların belirli politikalar benimsediklerini ve genelde erek kültürü ön planda tuttuklarını göstermiştir. Bu durum da ön sözler ve son sözlerin hatta kitap kapaklarının, çeviri tarihini aydınlatan ve bir dönemin, bir çevirmenin, bir yayıncının çeviri politikalarını tespit etmeye yarayan önemli birer kaynak olmasının göstergesidir.
