Özet:
19. yüzyıl Ege bölgesi incelendiğinde vakıf tarım işletmelerinin faaliyet alanının genel olarak zeytin ağırlıklı olduğu gözlemlenmiştir. Zeytinliklerin genelde Edremid, Kemeredremid, Ayvalık, Ayvacık ve Midilli adasında yoğunlaştığı görülmektedir. Evkaf Nezareti'nin 1826'da kurulması öncesinde vakıf zeytinlikler mütevelliler ile sonrasında ise personelinin gözetiminde iltizam ile kiraya verilmiştir. Bu durum 1926 yılı Evkaf Umum Müdürlüğü'nün bütçe kanunundaki yeni hükme kadar süregelmiştir. İltizam sürecinde, öncelikle taşrada bulundukları yerdeki yetkililer huzurunda bir müzayede yapıldığı ve sonrasında uygun görünen talibin mültezim olarak seçildiği, mültezimin, kefilin ve diğer şartların yazılarak merkeze gönderildiği görülmektedir. Böylece merkezden uygun görülen mültezim için izin istenmiştir. Çalışmada tarım ve gelişme ilişkisi incelenmiş, sonrasında vakıf sistemi yapısı ve bugünkü konumu, vakıfların denetimi, vakıf tarım işletmelerinin kapasitesi ve ölçeği, tabi olduğu vakıflar, bilançoları ve son olarak da zeytincilik ve vakıf tarım işletmesinin günümüzdeki yapısı incelenmiştir. Sonuç olarak vakıf tarım işletmeleri ile normal tarım işletmeleri arasında verimlilik açısından ciddi bir fark olduğu gözlemlenmemiştir. Denetimlerin sıkı olmasına rağmen vakıf tarım işletmelerinde suiistimallerin varlığına rastlanmıştır.
