Özet:
Bu tezin konusu Molla Sadrâ’da zaman anlayışı ve tarih bilincidir. Kendinden önceki
İslâm düşünce mirasını mezcederek önemli bir senteze ulaşan Sadrâ, varlık merkezli
bir düşünce sistemi kurmuştur. Bu sistemin öne çıkan en önemli özelliği bahse konu
edilen tüm felsefî problemlerin muhkem bir ontoloji temelinde mütalaa edilmesidir.
Tezin amacı Molla Sadrâ’nın zaman tasavvurunu ele almak ve bu tasavvurun
şekillendirdiği tarih bilincini ortaya koymaktır. Sadrâ varlık ile zaman arasında
kurduğu sağlam ve merbut ilişki üzerinden felsefî sistemine özgü bir zaman tasavvuru
ortaya koyar. Geliştirdiği hareket-i cevherî nazariyesi bağlamında zamanı da varlığın
zihindeki taayyünü olarak gören Sadrâ, varlığın seyyal boyutunu teşkil eden hareketin
idrak edilmesinde zamanın önemli bir işlev gördüğüne inanır. Aynı şekilde zaman,
varoluşun geçmiş, şimdi ve gelecek boyutlarını izhar ederek tarih bilincinin
oluşumunda da aslî bir görev icra etmektedir. Sadrâ’nın tarih bilincinin izlerini
sürerken amacımız Sadrâ’nın bir tarih filozofu olduğu iddiasını temellendirmek
değildir. Daha ziyade varoluşun zamansal süreciyle yakından ilgilenerek tarihin
başlangıcı, yönü, gayesi ve sonu konusunda önemli görüşlere sahip olduğunu ortaya
koymaktır. Çalışmamızın asıl önemi ve özgünlüğü Sadrâ’nın varlık ile zaman arasında
kurduğu güçlü bağı tespit etmesinden ve buradan hareketle güçlü bir tarih bilincine
sahip olduğunu izhar etmesinden kaynaklanmaktadır.
