Osmanlı vakfiyelerinde mimari gerçekliğin ifadesi

Abstract

Mimarlık tarihi yazımı içinde Osmanlı Mimarlığı'na ilişkin çok sayıda araştırma yapılmışsa da bunların büyük kısmı mimariyi daha çok işlev, konstrüksiyon ve tasarım gibi güncel başlıklar altında değerlendirme ve anlatmaya yöneliktir. Bu çalışmaların ortak özellikleri Osmanlı mimarlığını işlevsel, akılcı ve "doğru" olarak kabul etmenin yanı sıra, bugünün simetriği bir Osmanlı dünyası yaratarak, güncel ve pre-modern olmak üzere iki farklı evreni çakıştırarak, anakronik ve homojen bir mimarlık üretimi yanılsaması oluşturmalarıdır. Mimariyi, onu üreten, ondan etkilenen ve yorumlayan, sosyal, kültürel bağlamı içinde değerlendiren anlama yönelik araştırmaların sayısı azdır. Benzer şekilde Osmanlı'nın modern epistemik altyapıdan farklı olarak kendi yazı dili içinde mimari gerçekliği nasıl ifade ettiği konusunda da henüz bir araştırma yapılmamıştır. Osmanlı arşiv belgelerinde bir yapının nasıl betimlendiğini ortaya koyan çok sayıda örnek mevcuttur. Bu araştırmada ise, Osmanlı'da bir vakıf kurucusunun (vakıf), beyan ettiği biçimiyle bir vakfın amacı, vakfa tahsis edilen gelir kaynaklarının dökümü, vakfedilen taşınır ve taşınmazlar, gelirlerin nerelere harcanacağı ve hangi kadrolar altında kimlerin istihdam edileceği, bunlara ödenecek ücretler, vakfın idaresi, denetimi gibi benzeri konuların yer aldığı hukuki bir belge olan vakfiyelerden yararlanılarak mimarinin anlamsal açıdan değerlendirilmesine çalışılacaktır. Toplumsal, hukuki ve bürokratik işlevleri olan vakfiyelerde Osmanlı'nın diğer söylem geleneklerinden farklı olarak kendi anlatım alışkanlıkları içinde mimari ürünleri yazı üzerinde inşa ettiği örüntüleri saptamak ve bunların genel olarak toplumsal, sosyal ve kültürel örüntülerle olan bağının ne şekilde kurulabileceği bu tez çerçevesinde sorgulanacaktır. Bu bağlamda, sözü geçen bileşenlerin hiçbiri birbirinden kopuk olmadığı gibi, ortaya konan mimarlık ürünleriyle de rastlantısal bir ilişki içinde değildirler.