Özet:
Derlemler bir dilin sözdizimsel ve anlambilimsel özelliklerinin keşfedilmesi ve elde
edilen bulgulardan birçok araştırma alanında faydalanılması açısından önemli bilgi
kaynaklarıdır. Derlemlere elle veya çözümleyici araçlar tarafından eklenen dilbilimsel
açıklamalar (biçimbirimsel, sözdizimsel ve anlamsal) bu derlemlerdeki birimler ve
bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koyar.
Derlemler üzerinde araştırma yapılırken bu ilişkilerin takip edilmesini kolaylaştırmak
için görselleştirme araçlarına başvurulur. Bunlar iç içe geçmiş olan karmaşık ilişkileri
diyagramlar şeklinde özetler. Derlem araştırmalarında faydalanılan bir diğer araç türü
ise sorgulama araçlarıdır. Derlem içerisinden istenilen sözdizimsel koşulları sağlayan
cümle yapılarının çıkartılmasında bu araçlardan faydalanılır.
İngilizce ve diğer bazı Batı dillerindeki derlemler için geliştirilmiş bu tür araçlar
bulunmasına karşın, Türkçe derlemler için henüz böyle araçlara rastlanamamaktadır.
Bu çalışmada Türkçe derlemler için sözdizimsel görselleştirme ve sorgulama imkanı
sağlayan bir aracın geliştirilmesi üzerine çalışılmıştır. Bunun için mevcut çözümleyici
araçlar kullanılarak bir test derlemi oluşturulmuş ve bu derlemdeki cümleler için
sözdizimsel ilişkileri ve cümle yapılarını gösteren diyagramlar üreten bir araç
geliştirilmiştir. Daha sonra araç yardımıyla derlemden elde edilen tüm yapılar bir graf
veritabanına aktarılmıştır. Araca eklenen bir sorgulama modülü sayesinde isim ve fiil
kökünden anahtar sözcükleri içeren öntanımlı cümle yapılarının sorgulanması
sağlanmıştır. Ayrıca, graf veritabanının web arayüzü ile daha karmaşık ve detaylı
sorguların nasıl yapılabileceği araştırılıp derlem üzerinde örnek sorgular
gerçekleştirilmiştir.
