Türkiye’de bulunan meyan türlerinin bazı biyoaktif madde içerikleri bakımından karşılaştırılarak fonksiyonel toz içecek eldesinde kullanılması

Abstract

Türkiye’de meyan bitkisinin Glycyrrhiza x iconica (endemik), G. asymmetrica (endemik), G. flavescens ssp. antalyensis (endemik), G. flavescens ssp. flavescens, G. echinata ssp. macedonica, G. echinata ssp. echinata, G. glabra olmak üzere 5 türü ve bu türlerden ikisine ait 2 varyete bulunmaktadır. Bu kapsamda; Türkiye’de yetişen meyan bitkisine ait 5 türün glisirizin, gliseritinik asit, karbenoksolon, likuiritin içeriklerinin belirlenmesi için en uygun ekstraksiyon yönteminin belirlenmesi amacıyla, ilk olarak G. glabra türüne ait meyan köklerinden bu 4 biyoaktif maddenin ekstraksiyonu için mikrodalga destekli ekstraksiyon, ultrasonik işlemci ile ultrason destekli ekstraksiyon, su banyosu ile ultrason destekli ekstraksiyon ve klasik ekstraksiyon yöntemlerinin ekstraksiyon koşulları Cevap Yüzey Yöntemi - Merkezi Kompozit Dizaynı kuadratik model ile optimize edilmiştir. Koşulları optimize edilen bu ekstraksiyon yöntemleri en yüksek verimde 4 biyoaktif madde içeriğini veren yöntemin belirlenmesi amacıyla tek yönlü ANOVA testine tabi tutulmuştur. Mikrodalga destekli ekstraksiyon yöntemi en etkin biyoaktif madde ekstraksiyonunu sağlayan yöntem olarak belirlenmiştir. Bu yöntemle, G. glabra türüne ait meyan kökünde glisirizin, glisiritinik asit, likuiritin ve karbenoksolon değerleri sırasıyla; 76,2 ± 0,2 mg g-1; 1156,2 ± 0,8 μg g-1; 8,3 ± 0,1 mg g-1 ve 2,6 ± 0,1 μg g-1 olarak tespit edilmiştir. Mikrodalga destekli ekstraksiyon yöntemiyle Türkiye’de bulunan meyan türlerinin kök, yaprak ve sap kısımları ekstrakte edilmiş, bu 4 biyoaktif madde içeriği en yüksek meyan türü, Gaziantep ve Kahraman Maraş illerinde yetişen G. glabra olarak belirlenmiştir. Gaziantep’te yetişen meyan köküne ait glisirizin, glisiritinik asit, karbenoksolon ve likuiritin değerleri sırasıyla; 14,7 ± 0,1 mg g-1; 0,08 ± 0,01 μg g-1; 0,012 ± 0,001 μg g-1 ve 9,74 ± 0,05 mg g-1 olarak tespit edilmiştir. Kahraman Maraş’ta yetişen meyan köküne ait glisirizin, glisiritinik asit, karbenoksolon ve likuiritin değerleri sırasıyla; 12,0 ± 0,1 mg g-1; 0,13 ± 0,01 μg g-1; 0,015 ± 0,001 μg g-1 ve 4,92 ± 0,01 mg g-1 olarak tespit edilmiştir. G. glabra türüne ait meyan köküyle elde edilen sulu ekstrakttan toz formda fonksiyonel içecek elde etmek için Cevap Yüzey Yöntemi- Mekrezi Kompozit Dizaynı kuadratik model kullanılarak püskürtmeli kurutma yönteminin kurutma koşulları optimize edilmiştir. Optimize edilen kurutma koşulları ile elde edilen toz içecekte 300 günlük süre boyunca raf ömrü çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Raf ömrü çalışmaları kapsamında; L* değeri; 85,99- 89,05 aralığında, a* değeri 3,10-1,81 aralığında; b* değeri 34,30-37,39 aralığında; C* değeri 34,34-37,44 aralığında; h değeri 85,87-87,57 aralığında değişiklik göstermiştir. Su aktivitesi değeri 0,240- 0,440 aralığında tespit edilmiştir. HS GC-MS yöntemiyle analiz edilen fonksiyonel toz içeceğin etil alkol miktarı, 0,11-0,07 mg g-1 aralığında; toplam fenolik madde miktarı ise 79,21- 71,32 mg GA g-1 aralığında bulunmuştur. Raf ömrü süresince gerçekleştirilen duyusal değerlendirme sonuçlarına göre; renk, koku, lezzet ve genel beğeni kriterleri bakımından elde ettiğimiz toz içecek, duyusal olarak kabul edilebilir durumunu sürdürmüştür. Ayrıca bu üründe biyoyararlılık testleri gerçekleştirilerek meyandan elde edilen toz içecekte bulunan fenolik bileşiklerin ve biyoaktif maddelerin mide-bağırsak koşulları altındaki stabiliteleri ve bu bileşenlerin vücutta oluşturduğu fayda düzeyi belirlenmiştir. Bu amaçla biyoyararlılık prosedürü uygulanan toz içecek ve içmeye hazır hale getirilen toz içecekte; toplam fenolik madde analizi, DPPH yöntemi ile antioksidan kapasitesi analizi, bakır (II) indirgeyici antioksidan kapasite analizi, toplam flavonoid analizi ve LC-MS/MS ile biyoaktif maddelerin analizi gerçekleştirilmiştir.