Polisistem kuramına göre Türkiye`de 1940`lı yıllar çeviri etkinliğinin değerlendirilmesi

Abstract

İsrail'de Tet-Aviv Üniversitesi'nde yazın kuramı ve karşılaştırmalı yazın profesörü oiaj'ak görev yapan Prof. Itamar Even-Zohar, 1970 yılında oluşturmuş olduğu çoğuldizge kuramıyla çeviri edimine ekinsei açıdan yaklaşarak çok geniş bakış açısı oluşturmuştur. Kuramcı, çeviri olgusuna hem eşsüremli hem de artsüremli düzeyde yaklaşmakta, böylelikle çevirinin tarihsel boyat udu göz ardı etmemektedir, Çoğuldizge kulununda bir ekin içerisinde başka birçok çoğuldizge olduğu gibi yazın çoğuldizgesi de yer almaktadır ve çeviri yazın da bu yazın çoğuldizgesinin ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Bu yazın çoğuldizgesinde çeviri yazın kimi dönemlerde merkez konumunda bulunmaktadır. Bu durumda, yerli yazının oluşumunda çeviri yazının büyük katkılar» onmaktadır. Türkiye'de 1940'lı yıllarda, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel döneminde, ülkeyi çağdaş uygarlık düzeyine taşımak amacıyla yoğun ve sistemli bir çeviri etkinliği gerçekleştirilmiştir. Mim Eğitim Bakanlığı bünyesinde Tercüme Bürosu kurulmuş ve buruda temel Batı klâsikleri çevrilmiştir. Yine, Tercüme Bürosu'nun yayın organı olarak Tercüme Dergisi kurulmuş ve büroda yapılan çalışmalar, çeviri eleştirileri ve yöntemleri üzerine yazılar yayınlanmıştır. 1940' u yulardaki çeviri etkinliği çoğuldizge kuramına göre değerlendirildiğinde, bu dönemdeki çeviri etkinliğinin merkez kopuntunda yer aldığı gözlenmektedir, çünkü bu olay yerli yazının oluşmasında, yazına yeni türlerin girmesinde başlıca etken olmuştur. Bunun dışında, 1940'lı yıllara göre çoğuldizge kuramı değerlendirildiğinde, bu dönemde yapılan çeviriler'in Even-Zohar'ın çoğuldizge kuramı oluşturduğu ilk dönemlerde öngördüğü gibi "doğal" olarak merkez kopuntunu almamışlardır. Bu dönemdeki çeviri etkinliği, devlet tarafından merkez konumuna getirilmiştir. Ancak, kuramcı daha sonradan yapmış olduğu çalışmalarda ekin planlaması kavramını açıklayarak, doğal olmayan süreçleri de çoğuldizge kuramı kapsamına almıştır. Türkiye örneği de bu yolla bu kuram kapsamı içine girmiştir.