Sazlıdere havzası su kalitesi, atık su uzaklaştırma optimizasyonu ve sulak alan maliyetlerinin değerlendirilmesi

Abstract

stanbul'da bilhassa Avrupa yakasındaki büyük su talebini karşılamak üzere Istrancalar'daki 7dere ile Sazlıdere Barajı 1995-1998 yılları arasında tamamlanmıştır. Istrancalar'daki 7dereden getirilen yıllık 235 milyon m3 suya, Sazlıdere Barajı'ndan temin edilecek 55 milyonm3 ilave edilince toplam 290 milyon m3 miktarına ulaşılmaktadır. Sazlıdere Barajı hamsuyuFatih Sultan Mehmet Han çmesuyu Tasfiye Tesisi'nde arıtılacak ve buradan şebekeyeverilecektir. Bu tesisten stanbul'un K. Çekmece, Bağcılar, Bahçelievler, Bakırköy,Güngören, Esenler, Gaziosmanpaşa, Bayrampaşa, Eyüp'de yaşayan milyonlarca vatandaşistifade edecektir.Bu çalışmada Sazlıdere havzasının mevcut su kalitesi elde ki bilgilerle belirlenmeyeçalışılmıştır. Sazlıdere Rezervuarı su kalitesi verileri parametrelerin çoğununkonsantrasyonları bakımından iç sular için belirlenen I. ve II. Sınıf kriterleri ancaksağlayabilmektedir. Sazlıdere Gölü'nü besleyen derelerde ise su kalitesi III ve IV. Sınıfayöneldiği görülmektedir. Barajın ve derelerin su kalitesinin bozulmasının en büyük nedenicivardaki yerleşimlerden gelen evsel atık sulardır.Bu çalışmada öncelikli olarak Sazlıdere Rezervuarında kirliliğe neden olan noktasal ve yayılıkaynaklar belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, yerinde yapılan etüd ve incelemelerle birlikteliteratürden de faydalanılmıştır. Evsel kirletici kaynaklar arazi kullanımı ve nüfusprojeksiyonu dikkate alınarak doğru bir şekilde tespit edilebilmiş, tarım ve ormanalanlarından gelen kirletici yükler için ise literatürden de faydalanılmıştır. Havzada bulunanendüstriler için ise su kalite verilerinden baraja gelecek atıksu yükü tespit edilmeyeçalışılmıştır.Bir sonra ki adımda ise Sazlıdere rezervuarının trofik durumunun değerlendirilmesi sonucuötrofikasyon tehlikesi belirlendiğinden hesaplanan fosfor yükleri çeşitli senaryolar ışığındaötrofikasyon kontrolü için model kullanarak hesaplanmış ve bu yükün (ötrofıkasyonuönleyecek şekilde) ne oranda azaltılması gerektiği belirlenmiştir.Sağlıklı bir değerlendirme yapmak için kırsal yerleşimler ile ilgili bir literatür taramasıyapılmış ve bu çalışmalar kırsal yerleşimler için öneriler başlığı altında özetlenmiştir.Önerilen altyapı çalışmaları ve sıralanan arıtma proses seçenekleri ile birlikte tavsiye edilenprosesler belirlenmiştir. Konuyla ilgili olarak sulak alanlarla ilgili yurtdışında yapılançalışmalardan örnekler verilmiştir. Özetlenen bu çalışmalarda atıksu arıtma tesisi seçimindeetkili ekonomik ve çevresel faktörlerin yanında küçük yerleşimlerde seçilen düşük maliyetliatıksu arıtma tesisleri ve atıksu yönetim sistemlerine değinilmiştir.Yukarıda sayılan arıtma yöntemlerinin uygulanabilirliğini görmek için Sazlıdere havzasındabulunan köylere gezi yapılarak, arıtma için gerekli alan özellikleri ve kanalizasyon sistemleriyerinde incelenmiş ve fizibilite çalışması yapılmıştır. Atıksularının bir arada toplanarak veyamünferiden arıtılma optimizasyon çalışmaları yapılmış, çıkan sonuçlara göre en ekonomikarıtma yöntemleri belirlenmeye çalışılmıştır. Münferiden arıtma yöntemleri içerisinde arazidearıtma yöntemlerine ait yurtdışı maliyetler, yurtiçi maliyetlerle kıyaslanmıştır. Ayrıca diğerarıtma yöntemleri ile kıyaslama yapabilmek için Türkiye şartlarını yansıtan, inşa edilmişatıksu arıtma tesislerinin debi-maliyet münasebetleri Tuna (1995) doktora çalışmasındanalınarak özetlenmiştir.Son bölümde bölgedeki atıksuların uzaklaştırılmasında söz konusu alternatifler içinçözümlerin ekonomik açıdan uygunlukları incelenmiştir. Coğrafik durum, atıksu toplama vearıtma sistemlerinin merkezi veya münferit çözümler gerektirmeleri yönünden, SazlıdereHavzalarındaki yerleşimler iki kısımda incelenmiştir. Havzada nüfusun büyük yoğunluğununyaşadığı Arnavutköy, Taşoluk ve Haraçcı beldelerinin atıksularının havza dışarısınaçıkarılacağı düşünülerek bir maliyet optimizasyonu yapılmamış, atıksu uzaklaştırmamaliyetleri önceki çalışmalarda ki şekliyle özetlenmiştir. Sazlıdere Havzasının kuzeyindebulunan köylerin çevresel ve maliyet yönünden detaylı atıksu uzaklaştırma optimizasyonçalışmaları yapılmış, en uygun ve ekonomik arıtma sistemleri belirlenmiştir.Anahtar kelimeler: Sazlıdere Havzası Su Kalitesi, Kirletici Kaynaklar ve Yükleri,Ötrifikasyon Kontrolü için Model Kullanımı, Arazide Arıtma Yöntemleri, Sulak Alanlar,Atıksu Arıtma Maliyet Optimizasyonu.