Abstract:
Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk sözlükçlüğü için çok önemli bir yere sahiptir. Onu
önemli kılan sadece bir sözlük olması değil, döneminin sözlükçülük esaslarına göre
kusursuz hazırlanmasının yanı sıra, içinde dönemin coğrafyası, kültürü, Türk boyları
hakkında önemli bilgileri de ihtiva etmesidir. Konumuz bazında Dîvânu Lugâti’t-Türk 11. yüzyılın giyim kuşamı, kumaşlar ve bu bağlamda kültür bakımından zengin
bir söz varlığına sahiptir. Çalışma kapsamında bu söz varlığı incelenmiştir. İncelenen
sözlükler neticesinde, ipek, pamuk kumaş türleri; kürkler, başörtüler, başlıklar,
ayakkabı ve çizmelerin çeşitli adlandırmaları tespit edilmiştir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün 11. yüzyıl Türkçesi eseri olmasından dolayı giyim kuşam bağlamında da
Türkçe kökenli sözcükler yoğunluktadır. Bununla birlikte kumaş adlarında özellikle
Çinceden, daha sonra Sanskritçe ve Yunanca kökenli sözcüklerin ödünçleme
yapıldığı görülmüştür. Çalışma yapılırken tespit edilen sözcüklerin tanıklanmış en
eski biçimleri verilmiş, daha sonra tarihi- karşılaştırmalı metotla -eğer varsa- , her
sahadaki biçimleri, anlamları gösterilmeye çalışılmıştır. Tarihi olarak incelenen
sözcüklerin son olarak bugünkü Kazakçadaki durumları, anlamca veya biçimce
değişimleri ortaya konmuştur. Bu sözcüklerden bazıları Kazakçada birebir
korunurken bazıları küçük anlamsal değişimlerden geçmiştir. Birçok sözcük ve fiil
ise yalnızca Dîvânu Lugâti’t-Türk’te tanıklanmıştır. Tüm bunlar çalışma boyunca
kaynaklarla gösterilmeye çalışılmıştır. Bu yüksek lisans tezi çalışması giriş ve sonuç
bölümleriyle birlikte toplamda 5 bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında tezin
konusu ve amacı, tezde uygulanan yöntem hakkında bilgi verilmiştir. 1. bölümü giriş
kısmı olup 2. bölümde Karahanlılar, Karahanlıca, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kazaklar ve
Kazakça hakkında bilgi verilmiştir. 3. bölümde Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki giyim kuşam kültürü ele alınmış, daha sonra Kazakistan’daki giyim kuşamdan
bahsedilmiştir. 3. bölümün son başlığında ise bu iki sahanın söz varlığındaki uyum
ortaya koyulmuştur. 4. bölüm ise çalışmanın inceleme kısmını oluşturur. Burada
Dîvânu Lugâti’t-Türk’ten elde ettiğimiz söz varlığı sözcük ve fiiller alt başlıklara
ayrılıp her biri alfabetik sıra ile tarihi-karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Sonuç kısmı
ise çalışmanın 5. bölümü olup bu başlık altında, elde edilen malzemeler neticesinde
sözcüklerin bugünkü Kazakçadaki durumları ve değişimleri değerlendirilmiştir.
