Refik Halid Karay’ın romanlarında İstanbul

Abstract

Türk Edebiyatında Osmanlı medeniyetinin payitahtı olarak İstanbul’un her zaman yeri olmuştur. Ancak Divan Edebiyatı döneminde İstanbul’un edebî eserler içindeki varlığı kısıtlıdır. Tanzimat Döneminde Batı edebiyatlarından Türk edebiyatına giren yeni edebî türlerin başında da roman gelir. Roman türünün başlıca özelliklerinden biri mekânın işlevsel olarak kullanılmasıdır. Yazılı edebiyatın İstanbul merkezli olması roman türünün Türk edebiyatında gelişmeye başlamasıyla birlikte İstanbul’un Türk romanında başlıca mekân olarak yer almasına neden olmuştur. Refik Halid Karay, İstanbul’da doğmuş, büyümüş -hayatının iki döneminde ayrı kalsa da- burada vefat etmiştir. İstanbul’un en sıkıntılı, değişim ve dönüşüme tabii olduğu dönemlerine şahitlik etmiştir. Ayrıca bunları eserlerinde -özellikle romanlarında- dile getirmiştir. Bu bağlamda onun romanlarında İstanbul'a ilişkin kullandığı kültürel, sosyal, tarihi, coğrafi bilgiler bize belirli bir dönem İstanbul'u bir romancının içeriden bir bakışla yansıtması açısından önem taşımaktadır. Sadece İstanbul’un değil, bütünüyle Türk toplumunun büyük bir dönüşüm geçirdiği sürecin tanığı olarak Refik Halid Karay'ın romanlarında bu değişim ve dönüşümün öncü mekânı olan İstanbul’un ele alınıp incelenmesi önem taşımaktadır. Bu çalışma bu amaçla ortaya çıkmıştır. Bu itibarla Refik Halid Karay'ın İstanbul'un Bir Yüzü (1917), Yezidin Kızı (1937), Çete (1939), Sürgün (1941), Anahtar (1947), Nilgün (1950-1952), 2000 Yılın Sevgilisi (1954), İki Cisimli Kadın (1955), Bu, Bizim Hayatımız (1950), Yer Altında Dünya Var (1953), Dişi Örümcek (1953), Bugünün Saraylısı (1954), Kadınlar Tekkesi (1956), Karlı Dağdaki Ateş (1956), Dört Yapraklı Yonca (1957), Sonuncu Kadeh (1965), Yerini Seven Fidan (1977), Yüzen Bahçe (1981), Ekmek Elden Su Gölden (1980), Ayın On Dördü (1980) başlıklı çalışmamıza temel olan romanları kronolojik olarak incelenmiştir. Buna karşın okunan yirmi romanından sadece üç romanında (İki Cisimli Kadın, Karlı Dağdaki Ateş ve Yüzen Bahçe) İstanbul'a dair herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bu üç romanda İstanbul sadece yer ismi olarak kullanılmıştır, genel olarak İstanbul veya ilçeleriyle ilgili herhangi bir simgesel değer tespit edilememiştir. Romanlardan alınan bilgiler/ alıntılar, aynı zamanda romanların isimleri mevzubahis baskıdaki imla özellikleriyle aynen alınmış, günümüz imla özelliklerine göre değiştirilmemiştir. “Refik Halid Karay'ın Romanlarında İstanbul” başlıklı tez çalışmamız giriş ve sonuç bölümleri haricinde iki bölümden oluşmaktadır. Girişte Refik Halid Karay'ın hayatına kısaca değinilmiştir. İkinci bölümde İstanbul’un doğal ve toplumsal coğrafyasının muhtevası olabilecek Boğaziçi, Üsküdar, İstanbul kışlarından manzaralar ele alınmıştır. Ayrıca İstanbul semtleri ve toplumsal dokusu, İstanbullu tipleri, İstanbul karşısında diğer bölgeler, tarihi mekânlar, Eski İstanbul’da konak ve yalı hayatı incelenmiştir. Üçüncü bölümde “Mondros Mütarekesi Öncesi-Sonrası ve Yakın Dönem İstanbul'u” başlığı altında II. Abdülhamid devrinden 1940’lı yıllara İstanbul, I. Dünya Savaşı dönemi İstanbul'u, sığınılacak bir yurt olarak İstanbul, Tek Parti dönemi İstanbul'u ele alınmıştır