Özet:
Bu araştırma, ahlaki kayıtsızlığı azaltmaya yönelik bir eğitim programı geliştirmek ve
bu programın lise öğrencilerine etkisini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Karma
desende yürütülen bu araştırmada, önce veri toplamada kullanılacak olan ve Bandura,
Barbaranelli, Caprara ve Pastorelli tarafından geliştirilen 32 maddeli, üçlü
derecelemeli ve sekiz alt boyutlu Ahlaki Kayıtsızlık Ölçeği uyarlanmıştır. Ölçek
uyarlandıktan sonra lise öğrencilerine yönelik ahlaki kayıtsızlık gösterilen durumları
fark etme ve alternatif tepkiler geliştirmeyi hedefleyen 16 oturumluk “Ahlaki
Kayıtsızlık Farkındalık Eğitim Programı” hazırlanmıştır. Eğitim programının
etkililiği, ön test son test deneysel desen modeliyle değerlendirilmiştir. Nicel
değerlendirmenin ardından, programın etkililiği nitel bulgularla desteklenmiştir.
Program, İstanbul’un Bağcılar ilçesinde bir devlet lisesinde uygulanmıştır. Araştırma
grubu 13 öğrenci çalışma, 13 öğrenci kontrol grubunda olmak üzere 26 kişiden
oluşmuştur. Araştırma grubu öğrencileri Ahlaki Kayıtsızlık Ölçeği sonuçlarına göre
yüksek puan alan öğrencilerden seçilmiş ve “Kimdir Bu” tekniği ile teyit edilmiştir.
Verilerin analiz sonuçlarına göre, kontrol grubunun ön test ve son testleri arasında
herhangi anlamlı bir fark bulunmazken, çalışma grubunun ön test ve son testleri
arasında Ahlaki Kayıtsızlık Ölçeği’nin toplam puanı ile sorumluluğun üstlenilmemesi,
sorumluluğun yayılması, insandışılaştırma ve mağduru suçlama alt boyutlarında
anlamlı fark bulunmuştur. Puanlar çalışma grubu lehine anlamlı bir şekilde düşmüş,
ahlaki kayıtsızlık düzeyleri de azalmıştır. Dört ay sonra yapılan kalıcılık testi
sonuçlarına göre ise Ahlaki Kayıtsızlık Farkındalık Eğitim Programı’nın etkililiğinin
son test sonuçlarına göre devam ettiği, sorumluluğun üstlenilmemesi alt boyutunda
anlamlı bir farklılık yaratacak şekilde etkisinin arttığı sonucu elde edilmiştir. Ayrıca,
çalışma grubunda yer alan öğrencilerin sınıf arkadaşları ve öğretmenlerinden bazıları
ile görüşmeler yapılmış, programın etkileri nitel olarak değerlendirilmiştir. Gelen geri
bildirimler öğrencilerin olumlu yönde geliştiklerini göstermektedir. Ayrıca çalışma
grubunda yer alan öğrenciler, son oturumda alınan geri bildirimde programın
kendilerini alternatifli düşünme, önyargıyı aşma, empatik yaklaşma, sorun çözme,
kendini ifade edebilme ve grupça çalışma gibi konularda geliştirdiğini belirtmişlerdir.
Sonuç olarak lise öğrencilerinde ahlaki kayıtsızlığa yönelik farkındalık yaratmak
amacıyla uygulanan eğitim programının etkili olduğu görülmüştür.
